Nội dung bài em dịch từ cuốn sách “tử sa hồ điển”. Hy vọng rằng sẽ có ích đối với anh chị trong quá trình mọi người tìm hiểu về ấm trà tử sa. Nói về ấm tử sa toàn thủ công thì có lẽ mọi người không còn xa lạ, nó là một loại ấm tử sa làm 100% bằng tay từ các công cụ làm ấm chuyên dụng. Vậy ấm tử sa bán thủ công bạn có biết là gì?

Người thợ vẫn đập đất thành dải, đặt vào trong một khuôn thạch cao, rồi ấn từ trong ra ngoài, sau đó tháo khuôn thạch cao để lấy phôi ấm ra, chỉnh sửa lại và ở đây chúng ta không có bước đập hay vỗ thân ấm. Thường hay có các loại ấm bán thủ như sau:

• dùng khuôn cho vòi hoặc quai hoặc thân ấm, còn những chỗ khác thì dùng tay để hoàn thành;
• dùng tay để hoàn thành vòi hoặc nắp, quai còn thân ấm dùng khuôn;
• dùng tay chế tác thân ấm, vòi hoặc quai, nắp dùng khuôn;
• cả vòi, quai, nắp và thân đều dùng tay để làm, bước cuối sẽ dùng khuôn để chỉnh lại hình dáng sao cho chuẩn.

Tại sao lại phải có ấm “bán thủ”?

Chủ yếu là do ba nguyên nhân chính sau đây:

1. Làm tay thấy khó hoặc có chi tiết nào của ấm không thể làm được;

2. Để bảo đảm được vẻ bề ngoài của ấm tinh xảo;

3. Cần làm đơn hàng lớn với số lượng nhiều.

Tuy có một số ấm bán thủ mang trên mình ý nghĩa đặc biệt, nhưng nếu như chơi ấm để nhằm mục đích là sưu tầm, thì anh chị vẫn nên sử dụng ấm toàn thủ.

“Ấm toàn thủ” và “ấm bán thủ” có điểm gì khác nhau?

Thực ra việc thợ dùng khuôn gỗ, khuôn gốm hay khuôn đá để làm ra ấm tử sa đã tồn tại từ lâu. Tuy nhiên do đặc tính hút nước của khuôn khá kém, nên nó không thể phát triển một cách rộng rãi được. Song song với sự phát triển mỗi ngày của xã hội và thị trường, nghệ nhân Cố Cảnh Chu đã mượn một số phương thức tạo hình của những ngành nghề khác, sau đó tổng kết ra được cách tạo hình từ khuôn thạch cao dành cho ấm tử sa. Đây được coi là bước tiến bộ của sự phát triển ngành sản xuất ấm.

“Ấm bán thủ” không đơn giản chỉ là nhét vào khuôn rồi ấn mấy cái là xong. Nói chính xác, ấm toàn thủ là ấm toàn thủ công được vỗ đập mà thành; ấm bán thủ là ấm do trợ khuôn mà thành. Khác nhau cơ bản của hai loại ấm này chính là cách “chuẩn hình” (làm chuẩn dáng ấm). Ấm toàn thủ thì dùng mắt và tay thợ để chuẩn hình ấm, ấm bán thủ thì dùng khuôn. Cách chuẩn hình khác nhau là lí do có sự khác nhau ở tác phẩm cuối cùng:

1. Ngoại hình của ấm toàn thủ thể hiện sự “cá tính”, “nghệ thuật”, đôi khi không hoàn hảo; ấm bán thủ lại thể hiện ra “quy chuẩn mẫu mực”, có thể hoàn thiện hơn.

2. Ấm toàn thủ không tồn tại hai chiếc ấm giống nhau hoàn toàn, ấm bán thủ có thể giống nhau trong cả lô.

3. Ấm toàn thủ chịu lực từ ngoài tác động vào, kết cấu hạt ở bề ngoài ấm sẽ thay đổi khi chịu lực; ấm bán thủ thì ngược lại. Bởi vậy, khi nuôi ấm, một chiếc ấm toàn thủ thay đổi nhanh hơn so với ấm bán thủ.

Giá trị của ấm tử sa toàn thủ cao hơn ấm bán thủ?

Có hiểu lầm rằng: tốc độ ấm toàn thủ được tạo ra chậm, sản lượng thấp, ấm bán thủ thì nhanh và sản lượng cao, cho nên ấm toàn thủ có giá trị hơn so với ấm bán thủ.

Thực ra việc biến sản lượng thành nhân tố để quyết định giá trị một chiếc ấm tử sa là sai lầm. Nói rằng sản lượng ấm toàn thủ thấp còn ấm bán thủ cao là cách nói vô cùng máy móc. Chúng ta cần chú ý rằng: nếu chỉ quan tâm số lượng, một thợ chuyên nghiệp có thể vỗ ra được 5 cái thân ấm cẩu thả trong 1 ngày; còn một đại sư tử sa để có thể đạt sự lý tưởng cho hình thái chiếc ấm, cần đến vài tháng hoặc là vài năm để chế tác ra một chiếc khuôn, và có thể chỉ có duy nhất một tác phẩm dùng chiếc khuôn đó.

Cách nhìn nhận chính xác là: do quan niệm tạo hình cùng trình độ nghệ thuật và nhân phẩm nghệ đức của người làm. Nếu như việc vỗ, đập và nối có thể tạo ra một chiếc ấm có hiệu quả lý tưởng ta sẽ dùng cách đó; nếu như vỗ, đập, nối đất mà không cho ra hiệu quả lý tưởng, việc sử dụng khuôn để phụ trợ không có gì xấu.