Ấm tử sa (ấm pha trà) là gì?
Khi nói đến ấm tử sa, ta đề cập đến một loại ấm pha trà được làm từ đất nung ở nhiệt độ cao, không được men tráng. Tên gọi “tử sa” xuất phát từ việc ấm thường có màu tím và được sản xuất chủ yếu tại vùng Nghi Hưng, Giang Tô, Trung Quốc.
Có nhiều tranh cãi xoay quanh loại ấm tử sa này, và dưới đây là một số kết luận mà nhiều người uống trà đã chấp nhận và định nghĩa ấm tử sa:
- Trà nên được pha bằng ấm đất, và ấm tử sa từ vùng Nghi Hưng, Trung Quốc, là loại ấm đất tốt nhất cho mục đích này.
- Đất tử sa có độ xốp tuyệt vời và giữ nhiệt tốt, giúp tăng cường đáng kể hương vị của trà so với việc sử dụng các ấm trà làm bằng gốm sứ hoặc thuỷ tinh. Mỗi ấm tử sa Nghi Hưng nên chỉ dùng để pha một loại trà.
- Ấm tử sa thu hút người uống trà bởi vẻ đẹp trầm, kiểu dáng đa dạng và lịch sử lâu đời, cũng như những hiệu quả kỳ diệu khi pha trà. Đồng thời, nó cũng tạo ra nhiều cuộc tranh cãi xoay quanh giá trị của nó.
Công dụng của ấm pha trà
Ấm tử sa thực sự là gì? Nó có phải là loại ấm “tuyệt đỉnh” như nhiều người thường nói? Để trả lời câu hỏi này một cách chính xác và tránh những tranh cãi không cần thiết, chúng ta cần hiểu về ấm tử sa một cách thực sự.
Trước hết, hãy tìm hiểu nguồn gốc hương vị của chén trà. Hương vị của trà phụ thuộc vào hai thành phần chính: chất hữu cơ có trong lá trà và các loại khoáng vi lượng.
Khác với quan điểm phổ biến rằng chất hữu cơ trong trà (cao trà) tích tụ trong ấm sẽ làm tăng hương vị, thực tế là chúng sẽ bị oxy hóa nhanh chóng và không còn tác dụng cho lần pha trà tiếp theo.
Sự đặc biệt của hương vị trong ấm tử sa nằm ở thành phần khoáng vi lượng. Khoáng vi lượng này tồn tại trong chất đất, và do không có lớp men tráng bên trong ấm, nó được giải phóng vào nước trong quá trình pha trà. Những khoáng vi lượng này bền vững và không bị mất đi nhanh chóng như dầu hữu cơ trong lá trà. Ngày qua ngày, các khoáng vi lượng tích tụ trong ấm sẽ góp phần vào hương vị của trà, như canxi, magiê, sắt, kẽm…
Ngoài đất làm ấm, các khoáng vi lượng này còn được bổ sung từ lá trà và nước (đó là lý do tại sao người ta thường nấu nước bằng ấm tetsubin).
Vì vậy, điều rõ ràng là ấm tử sa tăng cường hương vị cho trà bằng cách cung cấp và tích tụ các khoáng vi lượng phù hợp trong mỗi lần pha trà.
Những ngộ nhận dễ gặp phải khi tìm hiểu ấm pha trà
- Để hiểu rõ hơn về ấm tử sa, chúng ta cần phân biệt giữa ấm pha trà và ấm trang trí. Ấm pha trà được thiết kế và chế tạo với mục đích chính là pha trà, trong khi ấm trang trí được tạo ra để trưng bày và thể hiện nghệ thuật.Đặc tính dễ tạo hình và kỹ thuật nung khéo léo của đất tử sa cho phép tạo ra những chiếc ấm có hình dạng đa dạng. Có rất nhiều kiểu dáng ấm tử sa được tạo thành như giả gốc cây, con thú, lá cây, hoa quả và nhiều hình khác. Tuy nhiên, những chiếc ấm này thường chỉ phù hợp để sưu tập và trưng bày trong không gian trà. Trái lại, những chiếc ấm pha trà tốt nhất thường có hình dáng đơn giản và dễ thao tác. Thiết kế của chúng được tập trung vào khả năng pha trà hiệu quả. Thành ấm pha trà cần được làm đồng đều, giúp phân bố nhiệt độ đồng nhất trong suốt quá trình pha trà. Điều này giúp ổn định nhiệt độ và đảm bảo trà được pha chế một cách tốt nhất. Quan trọng hơn cả, ấm pha trà là công cụ hỗ trợ quan trọng trong quá trình pha trà truyền thống. Chúng giúp giữ nhiệt độ của nước trà ổn định, tương thích với các phương pháp pha trà khác nhau và tạo ra một môi trường lý tưởng để hương vị của trà phát triển. Việc lựa chọn ấm pha trà đúng loại và chất lượng có thể ảnh hưởng đáng kể đến trải nghiệm pha trà.
- Ấm tử sa có khả năng pha trà ngon hơn ấm trà gốm sứ, tuy nhiên không hoàn toàn như vậy. Một điểm mạnh của ấm tử sa là khả năng cung cấp các khoáng chất có trong đất, giúp làm giảm độ cứng và khô của nước trà, tạo ra một hương vị mềm mượt và dịu nhẹ. Điều này đặc biệt hữu ích khi pha những loại trà có hương vị mạnh mẽ, vì khoáng chất giúp làm giảm cảm giác đắng và gắt của trà, mang lại sự cân bằng cho hương vị. Tuy nhiên, với những loại trà có hương vị tinh tế như trà xanh, sự hiện diện của khoáng chất trong ấm tử sa có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng của trà. Trà xanh thường được đánh giá bởi sự tinh khiết và tinh tế trong hương vị, và bất kỳ yếu tố nào ảnh hưởng tiêu cực đến sự tinh túy này đều có thể làm giảm chất lượng của trà. Vì vậy, với những người đam mê trà xanh và trà có hương vị tinh tế, khả năng tìm được một ấm tử sa cung cấp khoáng chất phù hợp là rất thấp.
- Mỗi ấm chỉ pha một loại trà. Thật tuyệt vời nếu bạn có rất nhiều ấm và đủ thời gian để sử dụng chúng mà không bỏ bê bất kỳ ấm nào quá lâu, tuy nhiên, phần lớn mọi người không có điều kiện như vậy. Thường thì số lượng ấm ít hơn số lượng các loại trà và không phải loại trà nào cũng được sử dụng thường xuyên. Vì vậy, chúng ta có thể điều chỉnh một chút thành “Mỗi ấm chỉ pha một nhóm trà cùng nguồn gốc”, ví dụ như các loại trà từ Thái Nguyên, các loại trà từ gốc cổ thụ, hay các loại trà ô long tứ quý…”. Điều này giúp chúng ta tận dụng tối đa ưu điểm của ấm tử sa trong việc pha trà. Bằng cách chỉ sử dụng một nhóm trà có cùng nguồn gốc, chúng ta có thể tận hưởng toàn bộ các khoáng vi lượng tích tụ trong ấm một cách tối ưu. Mỗi loại trà trong cùng một nhóm sẽ có những đặc điểm riêng về hương vị và chất lượng, nhưng vẫn giữ được sự đồng nhất trong nguồn gốc và thành phần khoáng vi lượng.
- Ấm tốt là số một. Tuy rằng ấm tử sa có thể mang lại những lợi ích đặc biệt cho hương vị của trà, nhưng không nên quên rằng trà chính là trung tâm và cốt lõi của trải nghiệm uống trà. Bạn nên dành sự quan tâm và đầu tư tối đa vào chất lượng của trà mà bạn chọn. Chọn những loại trà tốt, có nguồn gốc đáng tin cậy và được chế biến một cách kỹ lưỡng để đảm bảo hương vị tốt nhất. Nước cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình pha trà. Nước tinh khiết, không có mùi hay vị phụ, sẽ giúp trà lộng lẫy hương thơm và vị tươi ngon. Hãy sử dụng nước tốt nhất có thể, có thể là nước khoáng nhẹ hoặc nước lọc để đảm bảo rằng không có yếu tố ngoại vi nào ảnh hưởng đến chất lượng trà. Kỹ thuật pha trà cũng đóng vai trò quan trọng. Điều này bao gồm sự chọn lựa đúng tỉ lệ trà và nước, nhiệt độ pha trà phù hợp, thời gian pha trà đúng quy trình. Hãy học cách pha trà một cách đúng đắn và tinh tế để tận hưởng mọi màu sắc và hương vị mà trà mang lại.
- Ấm tử sa thật phải là đất làm từ đất Nghi Hưng. Tuy ấm tử sa được đánh giá cao khi làm từ đất Nghi Hưng, một loại đất chất lượng và có tác động tốt đến hương vị của trà, nhưng quan trọng hơn là sự tương tác giữa đất và nước trong quá trình pha trà. Việc chọn loại ấm nào để cải thiện hương vị trà không chỉ dựa trên nguồn gốc đất mà còn phụ thuộc vào cách mà ấm tương tác với nước và cung cấp khoáng vi lượng. Có nhiều loại ấm tử sa trên thị trường, và mỗi loại có đặc điểm riêng. Một số loại ấm có bề mặt không tráng men, cho phép các khoáng vi lượng trong đất và nước pha trà được giải phóng và hòa quyện vào nước trà. Việc cung cấp thêm khoáng vi lượng vào trà giúp tăng cường hương vị và độ phong phú của nước trà. Ngoài ra, còn có các loại ấm được làm từ các vật liệu khác như sứ, gốm, sành, gang cầu, vàng… Mỗi loại vật liệu có cách tương tác khác nhau với nước và có thể cung cấp các thành phần khoáng vi lượng khác nhau. Điều quan trọng là chọn một loại ấm phù hợp với sở thích và mong muốn cá nhân của mỗi người.
Những yếu tố không nên bỏ qua khi lựa chọn ấm trà
Ấm trà là một vật dụng hàng ngày mà bạn sử dụng thường xuyên, vì vậy điều quan trọng nhất là tay cầm và núm nắp phải phù hợp với kích thước và cảm giác của tay bạn, để mang lại sự thoải mái khi sử dụng. Kích thước miệng ấm cũng cần phù hợp với kích thước lá trà mà bạn dự định sử dụng. Miệng ấm nhỏ giữ hương vị tốt, trong khi miệng ấm lớn có thể làm mất một phần hương vị. Do đó, bạn nên chọn ấm có miệng nhỏ phù hợp với các loại lá trà nhỏ, cuộn và mang hương thơm tinh tế như trà xanh, trà ô long. Trong khi đó, ấm có miệng lớn phù hợp với lá trà lớn và mang hương thơm mạnh như trà đen, trà phổ nhĩ.
Vòi ấm cần phù hợp với kích thước của ấm, để đảm bảo nước trà có thể thoát ra một cách nhanh chóng khi rót. Vòi ấm nhỏ có thể kéo dài thời gian rót trà và ảnh hưởng đến thời gian hãm phù hợp cho từng loại trà (thời gian hãm và nhiệt độ pha trà sẽ được thảo luận trong một bài viết khác).
Các yếu tố quyết định cho việc chọn một ấm pha trà để uống
Kích thước
Kích thước đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn một chiếc ấm trà tử sa thích hợp. Trong phong cách Công Phu Trà, các ấm trà tử sa thường nhỏ và có nhiều kích cỡ khác nhau từ 75ml đến 225ml, và còn lớn hơn nữa. Tuy nhiên, cỡ chén phổ biến trong phong cách này thường là 50ml.
Đối với những người mới bắt đầu học về Công Phu Trà và muốn trải nghiệm thú vị của việc pha trà, một chiếc ấm trà có kích thước từ 100ml đến 175ml sẽ rất phù hợp. Kích thước này cho phép bạn pha trà cho 2-4 người cùng uống, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ trà và trò chuyện cùng bạn bè và gia đình.
Việc chọn một ấm trà với kích thước phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo rằng bạn có đủ trà để pha và cùng nhau thưởng thức một ly trà ngon. Ngoài kích thước, bạn cũng có thể xem xét về thiết kế và chất liệu của ấm trà để tạo nên một trải nghiệm trà tuyệt vời hơn.
Dáng ấm
Dáng ấm chơi một vai trò quan trọng trong quá trình pha trà, đóng góp vào việc tối ưu hóa diện tích tiếp xúc giữa lá trà và nước. Các dáng ấm khác nhau được thiết kế để phù hợp với từng loại lá trà cụ thể, đảm bảo rằng các thành phần chất lượng của trà được tối đa hóa trong mỗi tách trà.
Dáng ấm cao là một dạng thường được sử dụng và thích hợp cho việc pha trà xanh, trà ô long và trà phổ nhĩ. Dáng ấm cao có vòi đổ dài, thường được thiết kế nhỏ gọn và nhẹ nhàng. Đặc điểm này giúp giữ cho nhiệt độ nước không quá cao và cho phép nước dễ dàng tiếp xúc với lá trà, kích thích sự tách chất chủ yếu trong trà xanh và trà ô long. Dáng ấm cao cũng giúp kiểm soát lượng nước được đổ vào từng lần, tạo ra một quá trình pha trà kiểm soát được chất lượng và hương vị.
Ngược lại, dáng ấm thấp được sử dụng phổ biến cho các loại trà như Thiết quan âm, đại hồng bào và hồng trà. Dáng ấm thấp thường có một thân trụ rộng và nắp đậy chặt, cho phép lá trà mở rộng và diện tích tiếp xúc với nước lớn hơn. Khi đổ nước vào ấm thấp, nước sẽ tiếp xúc với nhiều phần khác nhau của lá trà, giúp tách hết những hương vị và chất cần thiết có trong trà. Dáng ấm thấp cũng giúp duy trì nhiệt độ nước lâu hơn, cho phép lá trà thụt vào nước sâu hơn và cung cấp thời gian lâu hơn để chiết xuất chất chủ yếu của trà.
Nhiệt độ nung
Nhiệt độ nung là yếu tố quan trọng trong quá trình sản xuất ấm trà. Có hai loại nhiệt độ nung chính được sử dụng là nhiệt độ cao lửa và nhiệt độ thấp lửa. Mỗi loại nhiệt độ nung đều có những đặc điểm và ưu điểm riêng, tạo nên sự khác biệt trong chất lượng và tính chất của ấm trà.
Khi nung ở nhiệt độ cao lửa, đất nung thường trở nên cứng hơn và thành ấm mỏng hơn. Quá trình nung ở nhiệt độ cao lửa giúp đất nung kháng nhiệt tốt hơn, tản nhiệt nhanh hơn và có lỗ khí nhỏ. Điều này tạo điều kiện lý tưởng cho việc pha trà xanh và ô long. Nhờ ấm mỏng và khả năng tản nhiệt nhanh, nhiệt độ của trà sẽ được điều chỉnh dễ dàng, giúp trà giữ được hương vị tươi ngon và màu sắc trong suốt.
Trái ngược với nhiệt độ cao lửa, nhiệt độ thấp lửa dẫn đến quá trình nung ở nhiệt độ thấp hơn. Điều này khiến đất nung trở nên xốp hơn và thành ấm dày hơn. Ấm nung ở nhiệt độ thấp lửa có khả năng giữ nhiệt tốt, tạo điều kiện cho việc pha trà đen và phổ nhĩ. Nhờ đất nung dày, nhiệt độ của trà được duy trì lâu hơn, giúp trà hòa tan tốt và giữ được hương vị đặc trưng.
Màu sắc của đất nung cũng thay đổi theo nhiệt độ nung. Đất nung ở nhiệt độ cao lửa thường có xu hướng thiên về màu đỏ, trong khi đất nung ở nhiệt độ thấp lửa thường có xu hướng thiên về màu nâu. Màu sắc này phần nào cũng phản ánh đặc điểm của ấm trà và có thể tạo điểm nhấn thẩm mỹ cho sản phẩm.
Phương pháp chế tạo
Phương pháp chế tạo ấm gốm có ba phương pháp chính được sử dụng: làm thủ công hoàn toàn, làm bán thủ công và sử dụng khuôn đúc.
Phương pháp thứ nhất là làm thủ công hoàn toàn, đây là phương pháp truyền thống và đòi hỏi một sự khéo léo cao trong quá trình sản xuất. Trước tiên, các thành phần cần thiết để tạo thành ấm được làm rời, bao gồm thân ấm, tay cầm, nắp và các chi tiết khác. Người thợ sẽ sử dụng tay và công cụ để tạo hình và hoàn thiện từng bộ phận riêng lẻ. Sau đó, các bộ phận này sẽ được ráp lại với nhau bằng cách sử dụng các phương pháp truyền thống như dùng keo, nấu chảy đất sét hoặc ép chặt các mảnh ghép lại. Quá trình này yêu cầu sự tỉ mỉ và kỹ thuật cao để đảm bảo rằng ấm hoàn thiện có được sự chính xác và độ bền mong muốn.
Phương pháp thứ hai là làm bán thủ công, phương pháp này kết hợp giữa công nghệ đúc sẵn và phương pháp thủ công. Trong quá trình này, các bộ phận của ấm được đúc trước từng cái một, chẳng hạn như thân ấm, tay cầm và nắp, thông qua việc đổ đất sét vào các khuôn đã được chế tạo sẵn. Sau khi các bộ phận riêng lẻ đã được đúc, chúng được ráp lại bằng phương pháp thủ công, tức là sử dụng tay và công cụ để gắn kết và hoàn thiện chi tiết nhỏ nhất. Phương pháp này giúp tăng tính chính xác và độ nhất quán trong quá trình sản xuất ấm gốm, đồng thời vẫn giữ được sự tỉ mỉ và sự tinh tế của phương pháp thủ công.
Phương pháp thứ ba là sử dụng khuôn đúc. Đây là phương pháp chế tạo hiện đại và tự động hóa hơn. Toàn bộ ấm được tạo hình và đúc từ các khuôn ép có hình dạng tương ứng với các bộ phận của ấm. Đất sét được đổ vào khuôn và sau đó đóng kín để tạo áp suất. Quá trình đúc giúp tạo ra các bộ phận ấm với độ chính xác cao và khả năng sản xuất số lượng lớn. Sau khi các bộ phận riêng lẻ đã được đúc, chúng được ghép lại để hoàn thiện ấm gốm. Tuy phương pháp này giảm được công sức lao động, tăng hiệu suất và giảm tỷ lệ sai sót trong quá trình sản xuất, nhưng cũng đòi hỏi một công nghệ và trang thiết bị đúc đặc biệt.
Chất đất
Ở Nghi Hưng, có hai loại chất đất được sử dụng để làm ấm trà: tử sa “đá” và tử sa “bùn”. Tử sa “đá” được làm từ đất sét đá, có đặc tính xốp và chứa các thành phần khoáng đặc biệt, tạo ra chất lượng cao và có nhiều màu sắc tự nhiên (thường được gọi là tử sa thuần). Tử sa “bùn” được làm từ đất bùn nhão, thường chỉ có màu trắng và phổ biến hơn.
Thực tế trên thị trường, có ba loại “ấm tử sa” thông dụng: Đất tử sa Nghi Hưng thuần, đất trộn (kết hợp đất Nghi Hưng với các loại đất khác, kể cả đất nhân tạo), và đất nhân tạo. Đất tử sa Nghi Hưng thuần có màu sắc phong phú và không được trộn lẫn với bất kỳ loại đất nào khác. Đất trộn có chứa một phần đất Nghi Hưng và một phần đất khác, bao gồm cả đất nhân tạo. Đất nhân tạo có thể có nhiều màu sắc và có thể được pha trộn với các loại đất “tự nhiên”. Có năm màu đất phổ biến: hồng nê, tử nê, lục nê, hoàng nê, hắc nê và còn có một loại đất hiếm gọi là chu nê.
- Trọng Tín Bàt Tràng
- Địa chỉ: 37 Gầm Cầu, Đồng Xuân, Hoàn Kiếm, HN | 46 Xóm 1 Giang Cao, Bát Tràng, HN
- Hotline: 0982559529
- Zalo: 0982559529
